Günümüzde akıllı telefonlardan dizüstü bilgisayarlara, elektrikli bisikletlerden otomobillere kadar pek çok teknolojik ürünün merkezinde bataryalar yer alıyor. Kullanım alanları giderek artan bu enerji depolama çözümlerinin ömürlerini tamamladıktan sonra nasıl yönetileceği ise çevre ve insan sağlığı açısından önemli bir mesele haline gelmiş durumda. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanan “Bataryalar ve Atık Bataryalar Hakkında Yönetmelik Taslağı”, bataryaların tüm yaşam döngüsünü kapsayan kapsamlı bir düzenleme getirerek bu alandaki boşlukları doldurmayı hedefliyor.
Yeni batarya düzenlemesi karşımıza çıkacak
Hazırlanan taslak, bataryaların üretim aşamasından piyasaya sunulmasına, kullanım sürecinden atık haline geldikten sonraki toplanması ve geri dönüştürülmesine kadar uzanan geniş bir çerçeve çiziyor. Düzenlemenin temel amacı, bataryaların ve atık bataryaların çevreye ve insan sağlığına verebileceği zararları en aza indirmek, pazarın sağlıklı işlemesini desteklemek ve piyasaya sunulacak ürünler için sürdürülebilirlik, güvenlik, etiketleme ve bilgilendirme gibi kriterleri net biçimde belirlemek olarak ifade ediliyor.
Taslak yönetmelik; taşınabilir bataryalardan elektrikli araç bataryalarına, hafif ulaşım araçlarında kullanılan çözümlerden endüstriyel bataryalara kadar neredeyse tüm batarya türlerini kapsıyor. Ürünlere entegre edilen ya da entegre edilmek üzere özel olarak tasarlanan bataryalar da bu kapsamda değerlendiriliyor. Buna karşılık, askeri amaçlı kullanılan bazı ekipmanlar ile uzay uygulamalarına yönelik bataryalar düzenleme dışında tutuluyor. Yeni kurallara göre bataryalar, piyasaya sunulmadan önce belirlenen kimyasal sınırlamalara uymak zorunda olacak ve insan sağlığı ya da çevre açısından risk oluşturan maddeler için Avrupa Birliği mevzuatıyla uyumlu yeni kısıtlamalar getirilebilecek. Bu yaklaşım, özellikle Türkiye’de faaliyet gösteren üretici ve ithalatçıların AB pazarına uyumunu kolaylaştırmayı amaçlıyor.
Taslağın en dikkat çekici başlıklarından biri, belirli batarya türleri için karbon ayak izi beyanının zorunlu hale getirilmesi oluyor. Elektrikli araç bataryaları, 2 kWh üzeri şarj edilebilir endüstriyel bataryalar ve hafif ulaşım araçları bataryaları için, bataryanın tüm yaşam döngüsü boyunca oluşturduğu karbon salımının hesaplanması gerekecek. Bu bilgiler etiketler ve QR kodlar aracılığıyla kamuoyuna açık hale getirilecek. Ayrıca geri dönüştürülmüş ham madde kullanımına da kademeli zorunluluklar getiriliyor; kobalt, lityum, nikel ve kurşun gibi kritik malzemelerin belirli oranlarda geri dönüştürülmüş kaynaklardan elde edilmesi şart koşulacak ve bu oranlar ilerleyen yıllarda artırılacak.
Düzenleme, performans ve dayanıklılık kriterlerini de ilk kez net sınırlarla tanımlıyor. Genel kullanım amaçlı taşınabilir bataryaların belirlenen elektrokimyasal performans ve dayanıklılık değerlerini karşılaması zorunlu hale gelirken, şarj edilebilir endüstriyel bataryalar ve elektrikli araç bataryaları için de asgari performans standartları getiriliyor. Bunun yanı sıra tüketiciyi yakından ilgilendiren önemli bir yenilik olarak, taşınabilir batarya içeren ürünlerde bataryaların kullanım ömrü boyunca son kullanıcı tarafından kolayca çıkarılabilir ve değiştirilebilir olması esas alınıyor. Özel alet, ısı ya da kimyasal işlem gerektirmeyen müdahaleler “kolay çıkarılabilirlik” kapsamında değerlendirilirken, bazı suya dayanıklı veya tıbbi cihazlar için güvenlik gerekçesiyle istisnalar tanımlanıyor.
Etiketleme ve işaretleme tarafında da kapsamlı yenilikler öngörülüyor. Tüm bataryaların, ayrı toplama sembolü, kapasite bilgisi, şarj edilebilirlik durumu ve ağır metal içeriği gibi bilgileri içeren etiketler taşıması zorunlu olacak. Kadmiyum veya kurşun içeren bataryalarda bu metallerin kimyasal sembollerinin açıkça belirtilmesi gerekecek. Sabit enerji depolama sistemlerinde ise yangın ve patlama gibi risklere karşı yapılan güvenlik testlerinin belgelenmesi ve bu bilgilerin teknik dosyalarda yer alması şart koşuluyor.
Genel hatlarıyla bakıldığında yönetmelik taslağı, Türkiye’de batarya sektörünü Avrupa Birliği mevzuatıyla uyumlu, daha şeffaf ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşturmayı hedefliyor. Taslağın yürürlüğe girmesiyle birlikte üretici ve ithalatçılar için ciddi teknik ve idari sorumluluklar doğması beklenirken, Bakanlık taslağı kamuoyunun görüşüne açmış durumda. Bu sürecin ardından nihai düzenlemenin sektörde önemli değişimlere yol açması öngörülüyor.
