Yenilenebilir olan ve enerjiyi dönüştürürken çevreye zarar vermeyen kaynaklara temiz enerji kaynakları denir. Bu kaynaklar doğada tükenmez, fosil yakıtlara sürdürülebilir bir alternatif sunar. Biyokütle, güneş, hidroelektrik, hidrojen, jeotermal, rüzgar ve dalga gibi doğal enerji kaynakları, temiz enerji kaynakları olarak sıralanır.
Temiz enerji kaynakları ile ilgili detaylara girmeden önce, kısa “Temiz enerji nedir?” sorusunu yanıtlamak faydalı olacaktır.
Temiz enerji nedir?
Yenilenebilir, sıfır emisyonlu, kullanıldığında atmosferi kirletmeyen kaynaklardan gelen, enerji verimliliği tedbirleriyle tasarruf edilen enerji temiz enerji olarak açıklanır. Temiz enerji ile yeşil veya yenilenebilir enerji kaynakları arasında bir dereceye kadar benzerdir. Ancak birebir aynı olmadığını da bilmek gerekiyor.
Dünya, insanların ürettiği enerjiyle çalışıyor. Temiz enerji üretimi, fosil yakıtların getirdiği sera gazı emisyonları ve olumsuz çevresel etkiler olmadan ihtiyacımız olan enerjiyi üretmeye imkan sağlıyor. Bu da iklim değişikliğinin azaltılmasına yardımcı oluyor.
Sera gazları nelerdir?
Dünyanın atmosferinde ısıyı hapseden gazlar sera gazlarıdır. Fosil yakıtların yanmasıyla açığa çıkan sera gazları, CO2 seviyelerinin artmasının en büyük sebepleri arasında yer alır. Örneğin 2020 yılında Amerika’da tüketilen enerjinin yaklaşık yüzde 10’u kömürden geldi. Aynı yıl kömür, yıllık toplam CO2 emisyonunun yaklaşık yüzde 19’undan sorumluydu.
Temiz enerji kaynakları nelerdir?
Temiz enerji denilince akla ilk olarak rüzgar enerjisi ve güneş enerjisi gelse de kaynaklar, ikiliyle sınırlı değil. Rüzgar türbinleri ve güneş panellerinin ötesinde, başka temiz enerji kaynakları da var. Şimdi gelin bunlara bakalım.
Hidroelektrik enerji
Hidroelektrik enerji ya da sadece hidroelektrik, akan suyun kuvveti kullanılarak meydana gelen bir temiz enerji kaynağıdır. Su hareket ettikçe bir türbin kanatlarında döner ve bu da enerji üreten bir jeneratöre güç sağlar. Hidroelektrik aynı zamanda taşkın kontrolü ve sulama desteği gibi elektrik üretiminin ötesinde faydalara sahip.
Doğa dostu olan hidroelektrik enerji, çevredeki kaynakların kullanılarak ekonomik verimliliğe dönüştürülmesini sağlıyor. Hidroelektrik, Türkiye ekonomisinde de önemli bir yere sahip. Kurulan hidroelektrik enerji santralleri sayesinde farklı iş kolları da açılıyor.
Hidroelektrik enerji ile ilgili şunu da söylemek gerekiyor. Büyük çaplı santrallerin kurulması, çevreye de zarar veriyor. Bu santraller kurulurken açığa çıkan emisyon ile temiz enerjiden söz etmek de mümkün olmuyor.
Güneş enerjisi
Temiz enerji kaynakları denilince akla ilk gelen kaynak güneş enerjisidir. Güneş enerjisi, güneş ışığını absorbe etmek ve hapsetmek için güneş panelleri kullanarak çalışıyor. Daha sonra bir invertör güneş ışığını ev aletlerinde güç sağlamak için kullanılabilecek AC elektriğine dönüştürüyor. Dünyadaki yaşamın kaynağı güneşten elde edilen ısı enerjisi olan güneş, sadece hanelerin değil sanayinin de önemli bir gücü.
Bir evin hem ısınma hem sıcak su elde etme hem de elektrik ihtiyacını karşılayan güneş panelleri, geniş arazilere de kuruluyor ve sanayi kuruluşlarının kendi enerji ihtiyacını kendilerinin karşılamasına olanak sağlıyor. Gerçek anlamda bir temiz enerji kaynağı olan güneş enerjisi, doğaya zarar vermez. Aynı zamanda tükenme riski de yoktur. Devlet kurumları ve kuruluşları da güneş enerjisinden faydalanarak sokak aydınlatması, devlet kurumlarının elektrik ihtiyaçlarının giderilmesi gibi faaliyetlerde bulunuyor. Buradaki dezavantaj, düzenli güneş almayan bölgeler için söz konusu olabilir. Düzenli güneş almayan bölgelerde güneş enerjisi kullanımı uygun olmayabilir.
Biyokütle enerjisi
Hayvansal ve bitkisel atıklardan elektrik enerjisi elde edilmesi ile biyokütle enerjisi ortaya çıkar. Hayvan dışkıları, ayçiçeği gibi bitkiler, kurumuş ağaçlar ve talaş gibi çeşitli organik atıklardan biyokütle enerjisi üretiliyor. Bitkisel atıklarla üretilen biyodizel ve hayvani atıklarla üretilen biyogaz gibi farklı biyokütlesel yakıtlar vardır. Bu enerji türünde atıklar da azaltıldığı için çevre kirliliğinin önlenmesine de katkı sağlar.
Jeotermal enerji
Dünya’nın çekirdeğinden gelen ısının kullanılarak üretilmesiyle jeotermal enerji ortaya çıkar. İşlem, buhar ve suyun yüzeye çıkmasını sağlayacak şekilde zemine delikler açılmasıyla başlıyor. Su yüzeye ulaştığında elektrik üreten türbinlere güç sağlamak için kullanılıyor. Jepotermal enerjinin düşük maliyetli ve doğa dostu olduğunu söyleyebiliriz. Ancak, gürültülü olduğunu da kabul etmek gerekir. Jeotermal enerji açığa çıkarken çevreye karbondioksit gibi gazlar da açığa çıkıyor. Tabii bu yine de fosil yakıtların verdiği zarar kadar büyük değildir.
Rüzgar enerjisi
Rüzgar, hem ulaşılması kolay hem de dünyada bolca bulunan bir enerji kaynağıdır. Bu enerjiyi üretmek için büyük türbinlerin kanatlarına hava üflenerek onların dönmesi sağlanır. Dönen kanatların ürettiği enerji, sonrasında kontrol altına alınır ve evlerde kullanılan elektriğe dönüşür.
Biraz daha başlangıca gelecek olursak, kara parçaları ve denizler arasında farklı sıcaklık seviyeleri vardır. Bunun sonucunda farklı basınçlar ortaya çıkar. Basınç farklılığı rüzgarları oluşturur. Az maliyetli olan rüzgar enerjisi, özellikle bol rüzgar alan bölgeler için oldukça verimlidir. Bu enerjinin tüm dünyada ilk kez kullanıldığı ülke Almanya olmuştur.
Rüzgar enerjisi için kurulan rüzgar türbinleri 2 farklı türde karşımıza çıkıyor. Bunlar; deniz üstü (offshore) ve kara üstü (onshore).
Hidrojen enerjisi
Hidrojen gazının dönüştürülüp elektrik enerji üretilmesine hidrojen enerjisi denir. Bu enerji türünü en çok hidrojen yakıtlı otomobillerde görsek de yaygın bir kullanımı olmadığını kabul etmek gerekiyor.
Dalga enerjisi
Dalga enerjisi dediğimizde tabii ki akla denizler geliyor. Deniz ve okyanuslardaki dalgalar kullanılarak dalga enerjisi ile elektrik enerjisi üretiliyor. Kurulan dalga jenaratörleri, yine elektrik kullanımına olanak sağlıyor. Burada dalga enerjisini maliyetli kılan şey, ekipmanlar. Her bir dalga boyu için farklı türde ekipman kullanmak gerekiyor. Bu da ayrı bir maliyet. Şimdilik maliyetli ve zahmetli olduğu için dalga enerjisinin yaygın kullanılmadığını belirtelim.
“Temiz enerji kaynakları nelerdir?” sorusunu yanıtladıktan sonra bir de bazı istatistiklere bakalım.
ABD’nin Enerji Bilgi Yönetim İdaresi’ne (IEA) göre, 2022 yılında yenilenebilir enerji kaynakları ABD’nin toplam birincil enerji tüketiminin yaklaşık yüzde 13,1’ini oluşturuyordu. Türkiye’ye baktığımızda, Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı verilerine göre, 2020 yılında Türkiye elektrik üretiminin yüzde 42,3’ünü yenilenebilir kaynaklardan geldi. AB İstatistik Ofisi (Eurostat) de 2020’de AB’nin bu alandaki ortalamasının yüzde 37,5 olduğunu açıklamıştı.
İlginizi çekebilir: Sürdürülebilirlik nedir?